اجتماعی شدن از طریق فعالیت بدنی: نقش خودپنداره کودک

اجتماعی شدن از طریق فعالیت بدنی:  نقش خودپنداره کودک

یادداشت اختصاصیِ دکتر مریم نزاکت الحسینی
دانشیار گروه رفتار حرکتی دانشکده علوم ورزشی دانشگاه اصفهان

آیا دوران کودکی خود را به یاد می آورید؟ زمانی که هیچ کاری به جز بازی کردن نداشتید؟ آیا اولین تلاش برای دوچرخه سواری و شنا کردن را به خاطر می آورید؟ همه ما آن احساس موفقیت و یا احتمالا شکست را به یاد می آوریم. ممکن است آن احساس ها برای ما بی معنی و کم رنگ شده باشند ولی به خاطر تاثیری که  بر ما داشته اند، مهم هستند. احساسات و پندارهای عاطفی که کودکان نسبت به خود دارند تا حد زیادی مربوط به تجاربی است که از بازی هایشان حاصل می شود.

خود پنداره، آگاهی کودک از محدودیت ها، ویژگی های شخصی و خصوصیاتی است که ممکن است با یقیه مشابه یا متفاوت باشد. این آگاهی از طریق کنش متقابل کودک با محیط شکل می گیرد. کودک خودپنداره را فرا می گیرد. خودپنداره در دوران طفولیت از طریق تاثیر دیگران با ایجاد احساس اعتماد و ارزشمندی بنا می شود. خودپنداره مثبت کلید رشد و سازندگى فردى و اجتماعى است.

خودپنداره ضعیف با احساسات و عباراتی مانند”من نمی توانم”، “من همیشه اشتباه می کنم” آشکار می شود. کودکانی که احساس خوبی نسبت به خود و دنیایی که می شناسند ندارند، احتمالا احساس خوبی نسبت به ناشناخته های دنیا نیز ندارند. در نتیجه علاقه ای به کشف محیط های جدید نداشته و از جسارت کافی برخوردار نیستند زیرا این محیط را وحشتناک، پر از تحقیر شدن و شکست خوردن می بینند. کودکی که به خاطر شکست های پی در پی، احساس بی ارزشی می کند، اغلب دچار راهکار شکست عمدی می شود یعنی خود را بازنده تلقی می کند و حتی برای انجام کارهای جدید وسوسه هم نمی شود. این کودکان چنین می اندیشند که دیگران هم نسبت به آن ها دید منفی دارند. اطلاعات ادراک شده منفی خیلی زود باعث ایفای نقش منفی توسط کودک می شود و چرخه شکست و انتطار شکست را به وجود می آورد.

کودکانی که تصویر ضعیفی از خود دارند، زمانی که موفق می شوند، به ندرت خوشحال می شوند. برداشت هایی که از خودشان به عنوان شکست خورده دارند، همراه با برچسب شکست خورده بودن که توسط دیگران القا شده، سبب می شود موفقیت ها را اتفاقی و موقتی بدانند.

تأثیر خودپنداره ضعیف در روند رشد اجتماعی کودکان و نوجوانان مخرب است. خـودسنجی های مثبت و منفی آن ها در روابط اجتماعیشان اثرگذار است. ظهور مشکلات تحصیلی و رفتاری، ضعف در مهارت های اجتماعی و کفایت اجتماعی، تنهایی و انزوا، خجالت، اضطراب، افسردگی، احساس بی کفایتی، بی انگیزگی، خودگویی منفی، پرخاشگری، رفتارهای ضد اجتماعی، قانون شکنی، رفتارهای مجرمانه و بزهکاری از عوارض آن است.

در این بین نمی توان سهم مهمی که فعالیت جسمانی در شکل گیری خودپنداره ایفا می کند را نادیده گرفت. کودک نوپا، موفقیت و رضایت را با مهارت در راه رفتن و یا حل مسأله ای در رابطه با اسباب بازی جدیدش تجربه می کند. دنیای به اصطلاح بازی کودکان وقت زیادی از اوقات آن ها را به خود اختصاص می دهد و از اهمیت خاصی برخوردار است.

توضیحات بیشتر در خصوص اثرگذاری فعالیت بدنی بر رشد خودپنداره کودکان و نوجوانان و به دنبال آن رشد و سازگاری اجتماعی را در یادداشت بعدی مطالعه بفرمایید. این نوشته، نهمین یادداشت از مجموعه یادداشت هایی است که در خصوص ارتباط رشد حرکتی و کفایت و توانش اجتماعی کودکان و نوجوانان دنبال می کنیم.

منابع:

Haywood, Getchel. (2019). Life Span Motor Development. Human Kinetics, Inc.; Seventh edition (May 17, 2019)

Fernández-Bustos, J. G., Infantes-Paniagua, Á., Cuevas, R., & Contreras, O. R. (2019). Effect of physical activity on self-concept: theoretical model on the mediation of body image and physical self-concept in adolescents. Frontiers in Psychology, 10, 1537
Onetti, W., Fernández-García, J. C., & Castillo-Rodríguez, A. (2019). Transition to middle school: Self-concept changes. PloS one, 14(2), e0212640
Gallahue, Ozman. (2011). Understanding Motor Development: Infants, Children, Adolescents, Adults. McGraw-Hill

رسانه تاب آوری ایران